Piecza zastępcza

Od dnia 01 stycznia 2012 r. kwestie pieczy zastępczej nad dziećmi pozbawionymi opieki rodziców biologicznych reguluje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2024 r. poz. 177 ze zm.).

Rodzinna piecza zastępcza

Rodzinna piecza zastępcza sprawowana jest w przypadku braku możliwości zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców biologicznych. Zadaniem opiekunów zastępczych jest stworzenie dziecku stabilnego środowiska zapewniającego właściwe wychowanie i opiekę do czasu powrotu dziecka do rodziny biologicznej bądź do momentu przysposobienia lub usamodzielnienia się.

Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej powinno nastąpić po wyczerpaniu wszystkich form pomocy rodzicom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że dobro dziecka wymaga zapewnienia mu niezwłocznie pieczy zastępczej.

Umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej następuje:

1) na podstawie orzeczenia sądu;

2) w przypadku gdy dziecko zostało doprowadzone przez Policję lub Straż Graniczną;

3) na wniosek rodziców, dziecka lub innej osoby w przypadku, o którym mowa w art. 12a ochrona dziecka w związku z przemocą domową ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej:

4) w przypadku pilnej konieczności, na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, możliwe jest umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej na podstawie umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny lub miejsce prowadzenia rodzinnego domu dziecka (o zawartej umowie starosta zawiadamia niezwłocznie sąd).

Umieszczenie dziecka w rodzinnej  formie pieczy zastępczej powinno przede wszystkim zapewniać dziecku możliwości zaspokajania potrzeb emocjonalnych, bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych w sytuacji gdy rodzina naturalna nie jest w stanie tych potrzeb zaspokoić. Piecza zastępcza powinna mieć na celu: przygotowanie dziecka do odpowiedzialnego  i samodzielnego życia oraz pokonywania trudności życiowych; wpajanie prawidłowych norm funkcjonowania w społeczeństwie; podtrzymywanie kontaktów z rodziną i rówieśnikami.

Dziecko w pieczy zastępczej przebywa do czasu osiągnięcia pełnoletności, nie dłużej jednak niż do 25 roku życia w sytuacji, gdy kontynuuję naukę. Pozostanie w pieczy po osiągnięciu pełnoletności wymaga zgody rodziców zastępczych.

Formy rodzinnej pieczy zastępczej:

  1. Rodzina zastępcza:

– spokrewniona – które tworzą osoby będącą  wstępnymi dziecka tj. osoby spokrewnione w pierwszej linii z dzieckiem (babcia, dziadek)  lub pełnoletnie rodzeństwo; może być pełniona przez osobę samotną lub małżeństwo;

– niezawodowa – które  tworzą osoby niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka tj. dalsi krewni przyjmowanego dziecka (np. wujostwo, kuzynostwo) lub osoby niespokrewnione z dzieckiem; może być pełniona przez osobę samotną lub małżeństwo;

– zawodowa – które tworzą osoby niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka tj. osoby niespokrewnione z przyjmowanym dzieckiem, kiedy jego powrót do rodziców biologicznych nie jest możliwy, a brak jest osób z rodziny pochodzenia, które mogłyby przejąć nad nim opiekę;

W rodzinach zawodowych wyróżnia się:

  • –zawodową pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego-utworzona przez osoby niespokrewnione z dzieckiem, przyjmująca dzieci w trybie nagłym, w celu ich zabezpieczenia, do czasu unormowania sytuacji prawnej;
  • specjalistyczną– utworzona przez osoby niespokrewnione z przyjmowanym dzieckiem, pełniąca opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności,  dzieckiem umieszczonym na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich,  małoletnią matką z dzieckiem;
  1. Rodzinny dom dziecka

które tworzą osoby niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka tj. osoby niespokrewnione z przyjmowanym dzieckiem, kiedy jego powrót do rodziców biologicznych nie jest możliwy, a brak jest osób z rodziny pochodzenia, które mogłyby przejąć nad nim opiekę. W rodzinnym domu dziecka może przebywać łącznie nie więcej niż 8 dzieci lub osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej (lub w razie konieczności liczniejsze rodzeństwo).

Jakie warunki należy spełnić, aby zostać rodziną zastępczą?

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które:

1) dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;

2) nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;

3) wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;

4) nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;

5) są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone:
a) zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (Dz. U. z 2022 r. poz. 2527), oraz
b) opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka wystawioną przez psychologa, który posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2-letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym;

6) przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z tym że w przypadku cudzoziemców ich pobyt jest legalny;

7) zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:
a) rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
b) właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
c) wypoczynku i organizacji czasu wolnego;

8) nie figurują w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym.

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo.

W przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi  posiadać stałe źródło dochodów.

Pomoc pieniężna dla rodzin zastępczych

Od 1 czerwca 2024 roku na każde dziecko umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania, nie niższe niż:

  • 1002 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej,
  • 1517 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinie zastępczej niezawodowej lub w rodzinnym domu dziecka.

Na dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka, legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, przysługuje dodatek nie niższy niż 306 zł miesięcznie na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania.

Na dziecko umieszczone w zawodowej rodzinie zastępczej, na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, przysługuje dodatek nie niższy niż 306 zł miesięcznie na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania tego dziecka.

Na dzieci umieszczone w pieczy rodzinnej przysługuje świadczenie wychowawcze w kwocie 800 zł miesięcznie. Wypłatę świadczenia realizuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Świadczenie „Dobry Start” w wysokości 300,00 zł przysługuje w związku z rozpoczęciem roku szkolnego:
– rodzinom zastępczym – raz w roku na dziecko,
– osobom uczącym się, które są osobami usamodzielnianymi w rozumieniu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy – raz w roku.

Wypłatę świadczenia realizuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Od 1 października 2024 r. weszły w życie przepisy regulujące pakiet świadczeń programu Aktywny Rodzic dla rodziców dzieci do lat 3. Program ma ułatwić rodzicom i opiekunom pogodzenie zadań związanych z rodzicielstwem i aktywnością zawodową.

Z programu Aktywny Rodzic można otrzymać następujące świadczenia:

  • świadczenie aktywni rodzice w pracy – nowe,
  • świadczenie aktywnie w żłobku – zastępuje dofinansowanie do żłobka,
  • świadczenie aktywnie w domu – zastępuje rodzinny kapitał opiekuńczy

Rodziny zastępcze oraz osoby, które prowadzą rodzinny dom dziecka mogą ubiegać się o świadczenie „aktywnie w żłobku” oraz „aktywni rodzice w pracy”.

Realizacją tych świadczeń, czyli prowadzeniem postępowania w sprawie przyznania świadczenia i jego wypłatą, zajmuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Więcej informacji na temat programu Aktywny Rodzic znajduje się na stronie internetowej:

zus.pl/aktywnyrodzic.

Fakultatywna pomoc na zaspokojenie potrzeb dziecka umieszczonego w rodzinnej pieczy zastępczej:

Rodzinie zastępczej i prowadzącemu rodzinny dom dziecka starosta może przyznać:

  • pomoc na dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka,
  • jednorazowe świadczenie na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka – jednorazowo;
  • jednorazowe lub okresowe świadczenie na pokrycie wydatków związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość sprawowanej opieki- jednorazowo lub okresowo;

Rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka obejmuje się, na ich wniosek, opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej.

Rodzina zastępcza oraz prowadzący rodzinny dom dziecka współpracują z ośrodkiem adopcyjnym, koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej.